درس پژوهی های برگزیده و گلچین شده به همراه آموزش کامل گزارش کتبی درس پژوهی
تجربه درس پژوهی در ایران، مرتبط با اجرای پروژه غنی سازی مدرسه است.تجربه ای که بهبود کیفیت را از کلاس درس و مدرسه آغاز کردیم ،فکر و اندیشه بزرگی در سر داشتیم و آن استقرار نظام آموزشی کارآمد در فرایند رشد و توسعه منابع انسانی بوده و هست(نگاه از پایین به بالا).از سازمان های یادگیرنده آموختیم که یاد نمی گیریم، اما یاد می دهیم،این عجز جاافتاده نظام آموزشی را دچار عقب ماندگی خواهد کرد.
اجرای طرح درس پژوهی
در اجرای طرح درس مدرسه زندگی در استان بوشهر، آموختیم که مدرسه باید نقش جدیدی را بپذیرد، نقشی که تاکنون ایفا نکرده بود،مدرسه در نگاه جدید ما،به مکانی برای رشد استعداد و توانمندی های مدیر،معلمان،دانش آموزان و اولیای آنان باید تبدیل می شد، نه مکانی که فقط به استعداد دانش آموز فکر می کرد، این تغییر نقش،نیازمند رویکردی جدید بود که مدرسه را به فضایی مناسب برای این هدف و نقش جدید تبدیل کند،چاره کار را در درس پژوهی دیدیم، درس پژوهی را در دستور کار قرار دادیم و مطالعه و اجرای کارگاه های آموزشی را با اولویت آغازکردیم.مدرسه با هم اندیشی معلمان در فرایند طراحی اندیشمندانه کارهای بزرگی را آغاز کرد که مثال زدنی است.در همین جا قابل ذکر است که تجربه درس پژوهی در مدرسه سعادت بوشهر سابقه ای دیرینه داشته و کمتر پژوهش به آن پرداخته است.معلمان مدرسه سعادت شب ها با هم در تهیه طرح درس ها با هم هم اندیشی می کردند و روزها با هم طرح درس ها را اجرا می کردند و از هم می آموختند.طرح درسهای یکدیگر را نقد می کردند و از این طریق هم معلمان مجرب توانمندی ها،دانش و نگرش هایشان را با معلمان تازه کار مبادله می کردند.مدیران مدارس مجری طرح مدرسه زندگی دریافتند هم اندیشی معلمان در اجرای بهتر تدریس تا چه اندازه اثربخش بوده و کلاس های درس با نشاط تر و یادگیری دانش آموزان لذت بخش تر شده است.دانش آموزان وقتی معلمانشان را مسلط تر می دیدند نگرششان نسبت به معلمانشان بسیار مثبت تر شده بود و جوّ صمیمی و دوست داشتنی تری ایجاد شده بود.تعلق خاطر دانش آموزان نسبت به مدرسه فزونی قابل توجه گرفته بود.معلمان که اثربخشی کار تیمی را با هم تجربه کرده بودند،گرایش بیشتری به کار تیمی دانش آموزان پیدا کردند و فرصتی فراهم شد که دانش آموزان هم از یکدیگر یاد بگیرند و با یکدیگر دوست باشند در واقع جوّ رقابت به جوّ همکاری و رفاقت تبدیل شد و دستاورد ارزشمندی برای پیشرفت تحصیلی به بار آورد.
بهبود وضعیت درس پژوهی
در تجربه طرح بهبود کیفیت استان یزد، که در بیش از 148 مدرسه اجرا می شد،از رهیافت درس پژوهی استفاده شد و در این تجربه ملی هم معلمان آموزش ضمن خدمت را به مدرسه ارمغان آوردند، ارمغانی که اثربخشی آموزش های ضمن خدمت را صد چندان کرده بود.معلمان در جلسات درس پژوهی به طراحی اندیشمندانه برای دروسی که خود در تدریس مشکل داشتند و یا دانش آموزانشان در یادگیری مفاهیم درس مشکل داشتند،می پرداختند.و وقتی که از تدریس خود احساس رضایت می کردند اعتماد به نفس آنها رشد بهتری داشت و یاد می گرفتند که شغل خود را بیش از گذشته دوست داشته باشند.وقتی معلمان در جلسات درس پژوهی دریافتند که در این جلسات مسایل گذشته و نو آنها در تدریس حل خواهد شد انگیزه بیشتری برای شرکت در جلسات درس پژوهی پیدا می کردند،در مقایسه با جلسات تکراری و خسته کننده شوراها!. و بالاخره در تجربه دیگر استانهای کشور درس پژوهی به عنوان آموزش ضمن خدمت اثربخش معلمان معرفی شده آموزشی که در مدرسه (محیط واقعی آموزش و پرورش) شکل گرفته و قرار است به مسائل واقعی کلاس درس و معلمان و دانش آموزان بپردازد . توصیه ای که به همکاران در مدارس دارم این است که در فرایند درس پژوهی به ویژه نقد کار تیمی (گروهی) مثبت اندیشی و نگاه مثبت را جدی بگیرند و هیچوقت عیب ها و کاستی های تدریس یکدیگر را برجسته نکنند تا این روحیه مثبت اندیشی و تفکر مثبت ره توشه ای باشد برای شکل گیری و نهادینه شدن رهیافت درس پژوهی در مدارس (حوریزاد 1391).
شیوه ها و مدل های درس پژوهی
تدریس پژوهی (درس پژوهی) ،پژوهش در کلاس درس است که به منظور بهبود شیوه آموزش و تدریس؛ معلمان را به بازاندیشی عمل تربیتی (آموزشی) ترغیب و تشویق می کند.معلمان برای بهسازی عمل تدریس خود و ارتقای کیفیت آموزش در مدارس،به کار خود ،به کلاس داری و تدریسِ (مدیریت کلاس و تدریس) خود با نظر انتقادی نگاه می کنند، در واقع به این می اندیشند که چگونه می توان تدریس ام را بهبود ببخشم و بهتر بتوانم درس بدهم و از طرفی به بهتر یادگیری دانش آموزان منجر شود.
دراین فصل با نگاهی اندیشه ها و ایده های جهانی تدریس پژوهی و الگوهای (مدل های ) آن ارائه می شود.
الگوهای تدریس پژوهی
در اینجا به بررسی الگوئی از تدریس پژوهی پرداخته خواهد شد.
مدل یوشیدا
"یوشیدا" در سال 1999 در پایان نامه ی دکتری خود مدل زیر را که دارای 5 مرحله است پیشنهاد می کند:
ماکوتو یوشیدا (Makoto Yoshida )
درس پژوهی ،الگویی برای پژوهش معلمان در کلاس درس است که توسط یوشیدا در ژاپن و دکتر سرکارآرانی در ایران مطرح شده است.
مرحله ی اول – بررسی و آماده سازی مقدماتی: فعالیت اصلی در این مرحله آماده سازی برای درس پژوهی است .موضوع مشخص می شود،اطلاعاتی در مورد موضوع توسط معلمان آماده می شود و سپس یک طرح درس تهیه شده و پیش نویس آن به همه ی اعضای گروه داده می شود.سپس معلمان چندین جلسه به بحث، بررسی و بازبینی طرح درس می پردازند و لوازم ضروری آنرا تهیه می کنند ویرایش نهایی از طرح درس به همه ی اعضا داده می شود.
هدف درس پژوهی ، پرورش حرفه ای معلم است (بختیاری، آذر 1387: ص 46).
مرحله دوم- اجرای درس: یک معلم درس را در کلاس واقعی اجرا می کند و بقیه ی معلمان به مشاهده می پردازند.
مرحله سوم- بازاندیشی و اصلاح: در این مرحله به اصلاح طرح درس می پردازند و آنرا برای اجرای دوباره آماده می کنند.
مرحله چهارم- اجرای درس اصلاح شده: یک بار دیگر درس اصلاح شده تدریس می شود و معلمان برای مشاهده حاضر می شوند .بعلاوه از بیرون مدسه هم یک ناظر برای مشاهده ی تدریس دعوت می شود،برای مثال یک نفر مطلع،معلم خبره یا معلم با تجربه یا سرگروه آموزشی درس مربوطه.
مرحله پنجم – بازخورد و تهیه گزارش: برای بازاندیشی دوباره جلسه ای تشکیل می شود ،معلمان و ناظر بیرونی در بحث و گفت و گوها شرکت می کنند ، در نهایت درس پژوهشی که خلاصه ی همه ی جلسات در آن بیان می شود و در قاب یک کتابچه در کتابخانه نگهداری می شود( یوشیدا،1999)
مدل سرکارآرانی
سرکارآرانی یکی از صاحبنظران و پایه گذاران درس پژوهی در ایران است.وی که در سال 1378 موضوع پژوهش مشارکتی معلمان در کلاس درس [مطالعه درس] را در ایران مطرح کرد،وی پژوهشگر برتر "انجمن توسعه ی علم ژاپن" انتخاب شد و یکی از پژوهشگران برگزیده در در حوزه درس پژوهی است.در این الگوی وی ارائه می شود:
این الگو به مثابه ی روش نوین پژوهش در عمل و هسته های کوچک تحول در آموزش،به گسترش پژوهش و تولید دانش حرفه ای در مدرسه کمک می کند.به علاوه،بر فرایند یادگیری گروهی و بهسازی مستمر (تدوین برنامه،اجرا،بازبینی و بازاندیشی،یادگیری و ترویج یافته ها) مبتنی است و فرصتی برای سهیم شدن کارگزاران آموزشی در تجربه های یکدیگر فراهم می آورد.
این مدل پژوهش در کلاس درس عملاً بر چرخه ی یادگیری گروهی ،کیفی،مشارکتی و مداوم کارگزاران آموزشی شامل مراحل پنج گانه (تبیین مسئله،طراحی،عمل،بازاندیشی و یادگیری ) استوار است.
ابتدا معلمان مسائل آموزشی را بررسی و سؤالات پژوهش در کلاس درس را تبیین می کنند.سپس طراحی برای اجرای پژوهش مشارکتی خود پیشنهاد می کنند.آن گاه آن را به اجرا می گذارندو در عمل،روند اجرا را به دقت مشاهده می پردازند. در این فرایند، یادگیری معلمان از یکدیگر به صورت مشارکتی سازماندهی می شود و در عمل،ظرفیت مدارس برای تولید و به کارگیری دانش حرفه ای در مدرسه و گسترش امکان "تغییر خودپایدار" و مستمر افزایش می یابد.
تبیین مسئله درس پژوهی
شامل کالبدشکافی فرایندهای عمل آموزشی و عوامل مؤثر برآن برای کسب اطلاع از چگونگی انجام گرفتن آن ها،نوع احساس و تفکر معلمان در فرایند عمل تربیتی و بررسی باورها و الگوهای ذهنی است که بر عمل آن ها تأثیر می گذارند.مهم ترین سوالات پژوهش در این مرحله و از نحوه ی ارزیابی هدف های تعیین شده،کارکردهای هر یک از عناصر،نتایج به دست آمده و دشواری های پیش رو تعیین می شوند.
در ژاپن کمیته ای برای هماهنگی برنامه های درسی و آموزشی و مسائل مربوط به امور آموزشی در هر مدرسه وجود دارد.در جلسات این کمیته،مسائل مختلف آموزشی در آغاز هر سال تحصیلی – هفته ی اول آوریل – مورد بحث قرار می گیرد.مباحث بیشتر بر بازبینی نتایج عمل تربیتی سال تحصیلی گذشته استوار، و بر توانایی های مدرسه به عنوان سازمان یادگیرنده متمرکزند.سرفصل مسائلی که این کمیته ارائه می دهد،موضوع گفت و گوهای جمعی کارگزاران آموزشی در نشست های مختلف است.مسائل پژوهشی معلمان در مدرسه در این نشست ها تعیین و گروه های پژوهشی متناسب با آن ها سازماندهی می شوند.
طراحی شامل خلق ایده ها ،تهیه ی نقشه ی عملی برای اجرایی ساختن آن ها و سازمان دهی مجدد توانایی های سازمانی در قالب های اثربخش تر برای رسیدن به هدف های آموزشی و تربیتی است.در این مرحله، کارگزاران آموزشی تلاش می کنند میان توانایی های عمل خود و الگوهای رفتاری در سیستمی که آن ها را در بر گرفته است ،ارتباط برقرار کنند،راه های مؤثر پیوند میان آن ها را بیایند و راهبردهای اثربخش تغییر و بهسازی آموزش را پیدا کنند.این ها از جمله ی مهم ترین سؤالاتی هستند که در این مرحله مطرح می شوند: چقدراز مشکلات امروز سازمان از راه حل های مسائل دیروز ناشی می شود؟ گام بعدی را چرا، چگونه و به چه منظوری باید برداشت و چگونه می توان میان خلق ایده ها و عملی ساختن مؤثر آن ها در سازمان ارتباط اثربخشی ایجاد کرد؟
در فرایند درس پژوهی ، همه ی معلمان با شرکت در بحث های گروهی در مورد سؤالات پژوهشی مدرسه – مثلاً بهبود تعامل بین معلم و دانش آموزان- در فرایند آموزش و یادگیری دروس ریاضی و علوم به گفت و گو می پردازند.سپس، در مورد محتوا و روش های تدریس استفاده شده در همه ی پایه ها برای موضوعات درسی ریاضی و علوم بحث می کنند و به صورت مشارکتی به تهیه ی چند طرح درس معین برای بهسازی و روش های آموزش می پردازند.در نهایت نیز طرح جامع روش های بهبود آموزش ریاضی و علوم را در پایه های گوناگون ارائه می دهند.
عمل به معنای انجام وظیفه یا اجرای نقشه ای است که بر اساس چارچوب تجربی معینی در ذهن تهیه شده است.نحوه ی عمل افراد تا حدود زیادی تابعی از کیفیت بازاندیشی در فرایند عمل گذشته ،برقراری ارتباط مؤثر میان عوامل اثرگذار،روش تصمیم گیری،مبانی نظری و رویکردهای تعیین کننده ی نحوه ی عمل ،پیش فرض های ذهنی ،شرایط زمانی، نحوه ی تعامل همکاران و ... است.
در این مرحله،یکی از معلمان طرح درسی را که با مشارکت همکاران تهیه شده است ، اجرا می کند و سایر معلمان به عنوان مشاهده گرانی فعال در کلاس درس حضور می یابند.آنان هر آنچه را در کلاس روی می دهد، به دقت زیر نظر دارند و به روش های گوناگون به جمع آوری داده های لازم می پردازند .در این مرحله، معمولاً هر معلم نقش ویژه ای دارد؛یکی به ضبط ویدیویی فعالیت های کلاس درس می پردازد،دیگری فرایند آموزش و یادگیری را به طور کلی ارزیابی می کند،معلم دیگر روی مشاهده ی مدیریت کلاس درس متمرکز می شود،دیگری ممکن است فقط تعامل بین معلم و دانش آموزان خاصی را زیر نظر داشته باشدو معلم دیگر تعامل بین دانش آموزان در گروه های یادگیری کوچک را بررسی کند.
بازاندیشی در درس پژوهی
بازاندیشی شامل مشاهده ی فعال و ارزیابی تفکر و عمل انجام شده است.در این مرحله،نتایج به دست آمده از عمل در ارتباط با اندیشه ی حمایتی آن و نقشه ی طراحی شده،رویکرد،روش و ابزارهای بکار رفته تجزیه و تحلیل می شود.در این مرحله، امکان تعامل معلمان برای فهم مشترک و سهیم شدن در تجربه و دانش یکدیگر فراهم می شود.بازاندیشی فرصتی مغتنم برای بررسی ،آزمون، به کار گیری و مشاهده ی نتایج عمل انجام شده است.از این طریق،آدمی امکان اندوختن از تجربه ی خویش را پیدا می کند و خود و دیگران را در نتایج آن سهیم می سازد.
بعد از تدریس،همه ی معلمان به صورت گروهی ، مشاهدات و ارزیابی خود را از کلاس درس با توجه به طرح درس مشارکتی به بحث می گذارند و به دقت به ارزیابی عمل انجام شده (تدریس) در ارتباط با طرح درس ارائه شده و پرسش های پژوهشی خود می پردازند. در این جلسه، که به "باز اندیشی در اجرای درس" معروف است،موضوع درس،ابزار استفاده شده، روشهای آموزشی،مسائلی که توسط معلم در کلاس درس مطرح شده ،جزئیات تعامل بین معلم و دانش آموزان و ویژگی های فردی و فعالیت های یادگیری هر یک از دانش آموزان در کلاس به بحث گذاشته می شود، با توجه به شواهد و داده های جمع آوری شده از کلاس ارزیابی دقیقی از آنها ارائه می گردد و تلاش می شود که با تجزیه و تحلیل آنها پاسخی مناسب برای پرسش های پژوهشی در کلاس درس به دست آید.
یادگیری درس پژوهی به کارگزاران آموزشی کمک می کند تا پیش فرض های ذهنی خود را بکاوند، مهارت های گفت و گو با خود و دیگران را ترویج کنند، از خود –"خود به عنوان آموزگار"- و دیگران بیاموزند، به بازاندیشی مستمر در رفتار خود بپردازند،و با آزمون مداوم تجربه ها ،بهسازی الگوهای ذهنی و تبدیل آنها به دانش حرفه ای و قابل دسترس برای همه ، به نوآوری در آموزش،یادگیری برای آموزش،غنی سازی یادگیری و آموزش برای یادگیری اثربخش یاری رسانند.
در این مرحله،معلمان با بازنگری و بازسازی طرح درس خود بر اساس مشاهده و بازاندیشی و بحث درباره ی آن،پیشنهادهای جدیدی برای بهسازی فرایند یاددهی- یادگیری ارائه می دهند و براساس آن ها طرح نوینی می سازند،فرازند درس پژوهی را در چرخه ی جدید یادگیری دوباره آغاز می کنند و به آزمون تجربه های به دست آمده از عمل گذشته می پردازند.معلمان بر اساس آنچه یاد گرفته اند و آنچه باید بدان دسترسی پیدا کنند، برای غنی سازی یادگیری و مدیریت کلاس درس اثربخش،گام های عملی بعدی را طراحی می کنند.گزارش های کاربردی و پژوهشی تهیه شده از فرایند تبیین مسئله ،طراحی،عمل وبازاندیشی،به عنوان دانش حرفه ای معلمان به گسترش فضا و منطق عملی در مدرسه کمک می کند و فرهنگ تربیتی اثربخشی را در مناسبات اجتماعی کارگزاران آموزشی بنیان می دهد.
درس پژوهی مدل مبتنی بر مشارکتی معلمان در کلاس درس است و از این طریق،ضمن کمک به گسترش یادگیری سازمانی،احترام به ایده ی سازمان یادگیرنده را برمی انگیزد؛زیرا عوامل پیش برنده ی تغییر در مؤسسات آموزشی را توانمند می سازد،به ترویج ایده های راهنمای تازه کمک می کند،زبان و درک مشترکی برای گفت و گو به دست می دهد،بر رونق بازار اندیشه می افزاید و گزاره های تازه ای برای درک بهتر جهان هستی ارائه می کند،اشتیاق به آموختن و توانمندی های فردی و گروهی را گسترش، و راهبردها و ارزش های کار گروهی برای دستیابی به آرمان مشترک را توسعه می دهد.درس پژوهی علاوه بر فرایند یادگیری جمعی، چرخه ی عمل کایزن (برنامه،عملف بازبینی،بازاندیشی) نیز محسوب می شود ،فرصتی برای سهیم شدن کارگزاران آموزشی در تجربه های یکدیگر فراهم می آورد و پیش برنده ی تغییر و ابزار مؤثر بهسازی مستمر آموزش در مدرسه است.
مدل فرناندز و همکاران: این الگو توسط فرناندز و عده ای از همکاران از گروه تحقیقاتی درس پژوهی ( LSRG) در سال 2001 ارائه شد که شامل 5 مرحله است.این مراحل مانند مراحل الگوی یوشیدا است، با این تفاوت که مرحله ی چهارم در این مدل اختیاری است.
لوئیس، مهم ترین هدف درس پژوهی را بهبود مستمر تدریس به منظور افزایش کیفیت یادگیری دانش آموزان می داند.
مدل تاکاهاشی: در چرخه ی درس پژوهی از دیدگاه تاکاهاشی که در سال 2000 ارائه شده،ظهور اندیشه های نو و ایده های جدید است که هویت اصلی درس پژوهی را تشکیل می دهد.این الگو نیز مراحلی مانند الگو "یوشیدا" و الگو "فرناندز" دارد،به علاوه خروجی اصلی درس پژوهی در این مدل ایده های خلاقانه ی جدیدی است که در جای خود می تواند مشکلات یادگیری دانش آموزان را [شناسایی] حل کند (تاکاهاشی ،2009،ایوبیان،1385) .
تاکاهاشی و یوشیدا (2004) هدف اصلی تدریس پژوهی را کمک به یادگیری مستمر معلم قلمداد کرده اند، که این مهم از طریق ایجاد بستر مناسب برای بازاندیشی و بهبود عمل توسط خودِ معلم پدید می آید.
مدل فرناندز- یوشیدا
پژوهش های کاربردی نشان می دهند که برای معلمان سازماندهی محیط یادگیری در کلاس درس به نحوی که بتواند دانش آموزان را حمایت کنند تا درباره ریاضی اندیشه و گفت و گو کنند، در عمل دشوار است (فرناندز،2005).
تاکاهاشی: تدریس پژوهی می تواند مسائل (مشکلات ) یادگیری دانش آموزان را شناسایی و حل کند.
این مدل شامل 6 مرحله است و در سال2004 توسط فرناندز و یوشیدا مطرح شد.
مرحله ی اول – برنامه ریزی درس پژوهشی: این مرحله با برنامه ریزی برای درس پژوهشی شروع می شود.معلمان به صورت مشترک به بیان ایده های خود می پردازند،این برنامه ریزی بر اساس تجربیات گذشته،مشاهدات دانش آموزان فعلی و بررسی درس های قبلی صورت می گیرد، در پایان این مرحله طرح درس با جزئیات کافی آماده می شود.
مرحله ی دوم – مشاهده ی اجرای درس:در این مرحله یکی از معلمان درس را برای دانش آموزانش تدریس می کند و معلمان دیگر که در تهیه ی درس شرکت داشتند آنرا مشاهده می کنند.
مرحله ی سوم- بحث و گفتگو درباره ی درس:معلمان برای بازخورد بر روی درسِ تدریس شده جلسه تشکیل می دهند و پیشنهادها و انتقادهای خود را که حاصل از مشاهدات است ارائه می کنند.
مرحله ی چهارم – اصلاح درس پژوهشی: بعد از بحث درباره ی مشاهدات کلاسی ،بعضی از گروه های درس پژوهی کار خود را متوقف می کنند و برخی دیگر به اصلاح آن پرداخته و برای اجرای مجدد "طرح درس" اصلاح شده را آماده می کنند.
مرحله ی پنجم- تدریس طرح درس جدید: بعضی از گروهها که می خواستند کارشان را ادامه دهند، طرح درس اصلاح شده را مجدداً تدریس می کنند.بعضی اوقات یک معلم درس واحدی را برای دو کلاس یا در یک کلاس تدریس می کند،که یک مورد بسیار جالب می باشد،یک دلیل برای انجام این مرحله آن است که به وسیله ی تغییر در معلم یا دانش آموزان یک بستر وسیع از تجربیات برای گروه تهیه می شود.
مرحله ی ششم – بازاندیشی مشارکتی درباره ی طرح درس اصلاح شده: معلمان مجدداً به بحث روی درس می پردازند،این بار گفتگوها روی عقاید و پیشنهادات متمرکز است،سپس با ثبت این ایده ها، منبع خوبی برای آینده بدست خواهند آورد (فرناندز و یوشیدا،2004).
مدل ریچاردسون:
الوی ریچاردسون که در سال 2004 مطرح شده شامل 7 مرحله ی زیر است:
-تشکیل گروه درس پژوهی
-تمرکز بر درس پژوهی
-طراحی نقشه برای درس پژوهشی
-آماده شدن برای مشاهده
-تدریس و مشاهده
-گزارش درس
-بازاندیشی و طراحی نقشه برای گام های بعدی (ریچاردسون،2004)
تدریس پژوهی ،تلاش معلمان برای بهبود تدریس و مدیریت کلاس درس است.
مدل لوئیس
لوئیس (1388) به تأثیر تربیتی "بازاندیشی" معلمان و دانش آموزان اشاره می کند.وی می گوید:
در ژاپن دانش آموزان به خوبی یاد می گیرند که در رفتار خود بازاندیشی کنند.این عمل با این نکته که بچه ها در اداره ی کلاس نقشِ فعالی و مؤثری داشته باشند، ارتباط دارد.برای مثال، در مدارس ژاپن معمولاً هر روز بعد از کلاس های روزانه یک جلسه برای با اندیشی در کارهای انجام شده دارند.
لوئیس (1388) اگرچه در فرایند درس پژوهی درباره کیفیت در عمل معلمان بحث و گفت و گو می کنند ... در فرایند یک درس پژوهی که من از نزدیک مشاهده کردم، معلمی می گفت: "اگرچه نمی توانید موضوع درس را خوب بفهمید،بیائید پای تخته سیاه تا من توضیح بدهم و وقتی که فهمیدید بروید سر جایتان بنشینید". در کلاس دیگری، معلم میزی مخصوص را توی کلاس قرار داده بود تا دانش آموزانی که می خواهند سوال درس را بیشتر بفهمند ، از آن استفاده دانش آموزان خیلی توجه می کنند.و تلاش می کنند همه ی دانش آموزان را با مسئله ی کلاس درگیر کنند تا بتوانند بر اساس توانائی های خود ، در کلاس درس پیشرفت کنند (لوئیس،نقل از دوای و همکاران 1388، 106 ).
این الگو در سال 2005 در گروه تحقیقاتی "میلز"،مطرح شد که به الگو در حل مسئله ی ریاضی بسیار شبیه است. مدل لوئیس شامل 4 مرحله است:
مرحله ی اول – مطالعه:در این مرحله،اهداف بلند مدت یادگیری دانش آموزان و توسعه ی برنامه ی درس و استانداردهای برنامه ی درسی تعیین می شود.
مرحله ی دوم- طراحی نقشه: درس پژوهشی طراحی می شود مواردی مانند تکلیفی که دانش آموزان انجام می دهند، پیش بینی پاسخ های دانش آموزان و بحث درباره ی نحوه ی جمع آوری داده ها از موضوعات اصلی مورد بررسی در این مرحله است.
مرحله ی سوم- اجرای درس پژوهشی : اجرای درس و جمع آوری داده ها دراین مرحله انجام می گیرد.
مرحله ی چهارم:- بازنگری (بازاندیشی ) بر داده ها: در این مرحله به سؤالاتی از قبیل از نحوه ی یادگیری دانش آموزان،طراحی و آموزش درس چه چیزهایی آموختیم؟ یافته ها چه کاربردی در اصلاح این درس و بطور وسیع تر در یادگیری دارند؟پاسخ داده می شود.
نکته ی مهم در این الگو ،نقش مدرسه در خصوص نوشتن برنامه ی درسی،انتخاب محتوا،تعیین اهداف و استانداردها می باشد.که به نظر می رسد در کشورهای با نظام آموزشی متمرکز نیاز به اصلاح و ویرایش دارد.تقابل و تعامل بین اعضای گروه درس پژوهی و اعضای خارج از گروه دیده می شود. "لوئیس و همکاران" توسعه ی ظرفیت یادگیری را از طریق درس پژوهی ،علاوه بر نحوه ی عملکرد گروه درس پژوهی به مواردی از قبیل جوّ کلاس درس.محتوای درس ، جرح و تعدیل شده منابع حرفه ای بیرونی از قبیل متخصصان آموزشی خارج از مدرسه و پژوهش های علمی صورت گرفته ربط می دهند.
از نظر آنان ،همکاری این ساختارها و ترکیب کلی آنهاست که هویت اصلی درس پژوهی را تشکیل می دهد و موفقیت آنان را تضمین می کند.(لوئیس،پری و موراتا،2003،ایوبیان،1385 )
پژوهش های لوئیس و همکاران (2011) نشان می دهد که درس پژوهی به معلمان این امکان را می دهد تا به آزمودن،اصلاح و به اشتراک گذاشتن راهبردهایی برای بهبود آموزش[ تدریس] و برنامه درسی بپردازند.
مدل ایوبیان
این الگوی پیشنهادی است که " ایوبیان" برای هم خوانی درس پژوهی با فضای بومی ایران در سال 1385 ارائه کرده است. این الگو شامل 12 مرحله ی زیر است:
مرحله ی اول: تصمیم گیری پژوهشکده ها،مسئولان،مدیران،معلمان
مرحله دوم: انتخاب تیم مطالعه و بکارگیری اعضای جدید و تنظیم برنامه ی زمانی
مرحله ی سوم: تعیین اهداف ریزتر
مرحله ی چهارم: طراحی نقشه [برنامه]
مرحله ی پنجم: آمتده شدن برای مشاهده
مرحله ی ششم: اجرای درس
مرحله ی هفتم: بازتاب [بازاندیشی] بر باورها و نیازهای جدید یادگیرندگان
مرحله ی هشتم: بازاندیشی بر تدریس
مرحله ی نهم: تصمیم گیری درباره ی تدریس
مرحله ی دهم: تدریس بازنگری شده
مرحله ی یازدهم : بازنگری[بازاندیشی] بر تدریس جدید
مرحله ی دوازدهم: نتیجه گیری و تهیه ی کتابچه ی درس پژوهی (ایوبیان، 1385)
مدل اکتفایی نژاد
این الگو که برای اجرای یک پایان نامه ی کارشناسی ارشد در سال 1385توسط اکتفایی نژاد به دلیل محدودیت ها و شرایط خاص،تعدیل شده است شامل 4 مرحله ی زیر است:
مرحله ی اول: جلسات برنامه ریزی
مرحله ی دوم: جلسات گروهی شامل تهیه و اصلاح درس پژوهشی توسط اعضای گروه
مرحله ی سوم: اجرای درس پژوهشی در کلاس درس
مرحله ی چهارم:بازخورد و اصلاح درس پژوهشی اجرا شده و ارائه ی نتایج(اکتفایی نژاد،1385) ،به نظر می رسد این پژوهش همانطور که از عنوانش پیداست به بررسی درس پژوهی بر معلمان ریاضی،پرداخته و به دنبال ارائه (مدل)نبوده است.
پژوهش خاکباز
پژوهش خاکباز(1387) با عنوان پیامدهای استفاده از درس پژوهی در توسعه حرفه ای معلمان ریاضی دوره راهنمایی در شهر کرمان که به شیوه پژوهش مشارکتی با مشارکت دو گروه پنج و ده نفری از معلمان ریاضی جمع آوری شده،داده ها با استفاده از پرسشنامه،مشاهده مشارکتی،یادداشت های میدانی اعضای گروه ها، یادداشت ها و نظرات ناظران بیرونی،مصاحبه با معلمان و دانش آموزان،ضبط صدا و فیلم و عکس جمع آوری شدند و از طریق کدگذاری به شیوه مقوله بندی، تجربه و تحلیل گردیدند.نتایج حاصل از تحلیل داده ها نشانگر آن بوده که درس پژوهی می تواند به عنوان الگوئی مطلوب در توسعه حرفه ای معلمان مطرح گردد (خاکباز 1387).
پژوهش حبیب زاده
در میان روش های مختلفی که در دهه اول قرن بیست و یکم به منظور اصلاح و بهبود آموزش و پرورش در کشورهای مختلف به کار رفته،درس پژوهی از موقعیت های قابل توجهی در ارزیابی های بین المللی برخوردار بوده و از این رو مورد توجه بسیاری از مربیان،صاحب نظران و متخصصان تعلیم و تربیت قرار گرفته است.درس پژوهی هسته ی اصلی فرایند توسعه حرفه ای معلمان است که به منظور بهبود مستمر کیفیت آموزش معلمان و بهبود یادگیری دانش آموزان بکار گرفته می شودو اجزای اصلی فرایند آموزش(معلم، دانش آموز و محتوای آموزشی) را متحول می کند.بر این اساس کتابی با عنوان راهنمای عملی درس پژوهی توسط دکتر عباس حبیب زاده ،(عضو هیات علمی دانشگاه قم)، انتشار یافته است.این کتاب مشتمل بر شش فصل می باشد که مولف به خوبی آن را به صورت یک راهنمای عملی و کاربردی برای دانشجویان،معلمان و فعالان عرصه تعلیم و تربیت تنظیم نموده است.ایشان در فصل اول کلیاتی درباره ضرورت تغییر و تحول در آموزش و پرورش و نقش عوامل مهم در این زمینه مطرح می کند.در فصل دوم به کلیاتی درباره درس پژوهی می پردازد و در فصل سوم مراحل عملی درس پژوهی را به طور مفصل،مطرح می کند.وی فصل چهارم را به ارائه راهکارها و الگوهای اجرائی درس پژوهی اختصاص داده است.. در فصل پنجم نتایج اجرای درس پژوهی و همچنین تحقیقات انجام شده در این زمینه مورد بحث قرار گرفته و در فصل ششم گسترش درس پژوهی در چند کشور توضیح داده شده است.مطالعه این اثر را به همه اساتید ،دانشجویان و معلمان خلاق و علاقه مند توصیه می کنیم.
در پژوهشی که حبیب زاده (1389)که به بررسی اثربخشی استفاده از روش مطالعه درس [درس پژوهی] بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در درس ریاضیات پرداخته است..این پژوهش به مطالعه اثربخشی روش مطالعه ی درس [تدریس پژوهی] بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان کلاس سوم ابتدایی در درس ریاضیات انجام گرفته،نتایج پژوهش وی نشانگر آن است که استفاده از روش مطالعه درس در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در درس ریاضی تأثیر داشته است.
برای دانلود صدها نمونه درس پژوهی به صفحه اول سایت مراجعه فرمایید.
<a rel="nofollow" href="https://kashanpnu.ir/tag/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D9%84%D9%88%D8%AF-%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1%D8%B3-%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%DB%8C/" >https://kashanpnu.ir/tag/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D9%84%D9%88%D8%AF-%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1%D8%B3-%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%DB%8C/</a>